Integraler werken en inwoners eerder helpen
Vroegsignalering in Twente: samen leren en verbeteren
Vroegsignalering van schulden begon in Twente al in april 2019, als een van de projecten om zorg en ondersteuning voor inwoners beter en integraler te organiseren. De invoering van de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) beïnvloedde de werkwijze van vroegsignalering door de gemeenten en vroeg om bijstelling van de koers. Hoe staat het er nu voor?
Aan de regionale samenwerking in het vroeg opsporen van schulden deden veertien gemeenten, de GGD Twente, Menzis en de provincie mee. ‘Doordat we onze krachten bundelden haakten we al snel 38 partners aan bij het regionale convenant Vroeg Eropaf.’, zegt Elise Hol, regiosecretaris Integrale samenwerking, ‘Ook hadden we samen één beleidsplan en één basiscollegevoorstel. Daardoor konden ook de kleine gemeenten makkelijk meedoen. De start was gefaseerd en na een klein jaar tijd gaven alle gemeenten uitvoering aan Vroeg Eropaf.’ Dat project was een voorloper van de wettelijke verplichting tot vroegsignalering per 1 januari van dit jaar.
Voorzichtig starten
Beleidsadviseur Agnes Eshuis vertelt dat Enschede in juni 2019 heel voorzichtig begon. Hoe doen we dat met het team, hoe krijgen we de signalen op de beste manier binnen, was de vraag. ‘Vanaf oktober haalden we het afgesproken aantal huisbezoeken bij matches, dat zijn huishoudens waarbij twee of meer signalen over betaalproblemen binnenkomen. In januari 2020 volgde een eerste evaluatie en gingen we aan de slag met verbeteracties. Helaas was er vrij kort daarna door de corona-pandemie maandenlang geen huisbezoek mogelijk.'
Bij de vastelastenpartners was het aanvankelijk wel aftasten om elkaar te leren begrijpen: wat doen wij, wat doen jullie en wat kunnen we aan elkaar hebben. Bij de start van Vroeg Eropaf vroegen sommige woningcorporaties waarom de gemeenten niet alle aangeleverde signalen oppakten. Dat vroeg om meer uitleg over de matches en de huisbezoeken. Inmiddels is de samenwerking goed.
Meer samenhang in de hulp
In heel Twente kwamen er in het eerste jaar van Vroeg Eropaf bijna 19.000 signalen binnen. Daarbij waren 1.200 matches. Bijna alle professionals constateerden dat inwoners door huisbezoek eerder hulp vragen en accepteren. Er worden bij een huisbezoek behalve schulden ook andere, achterliggende, problemen gevonden. Andersom worden schulden nu ook meegenomen bij maatschappelijke problematiek. Vroeg Eropaf heeft dus gezorgd voor een betere verbinding van Werk & Inkomen met Wmo en Jeugd. Een mooie stimulans voor integraal werken.
Eerste resultaten
Al snel na de start in 2019 bleken de huisbezoeken en het daarmee samenhangende werk minder arbeidsintensief dan vooraf gedacht. Uitgebreide begeleiding komt er in de praktijk niet vaak bij kijken. Het gaat vaak om een quick fix (zoals hulp bij een betalingsregeling) of doorverwijzing in de keten (bijvoorbeeld naar de Stadsbank Oost Nederland). In de tijd die overblijft legt de gemeente ook huisbezoeken af bij een deel van de enkelvoudige signalen, geprioriteerd op de hoogte van de betaalachterstand. Iets meer dan 40% van de bezochte inwoners gaf aan hulp te willen. Sommige mensen zeggen dat ze door de brief beseffen dat ze hulp nodig hebben. ‘Daar doen we het toch voor’, aldus Hol.
Vlotte overgang
In de zomer van 2020 begon de regio de overgang naar de wettelijk vroegsignalering voor te bereiden. In sommige opzichten eenvoudig, omdat het fenomeen vroegsignalering bekend was. Maar er veranderde ook veel. Zo moesten gemeenten nu ook enkelvoudige signalen oppakken. De Twentse gemeenten gingen in 2021 meteen door. Het uitgangspunt was: als je signalen krijgt moet je er iets mee doen. De gemeente besloot tot verlenging van de methodiek van huisbezoeken bij matches. Bij enkele signalen verstuurt Enschede meestal brieven. Sommige gemeenten gebruiken ook speciaal ontwikkelde folders of nemen telefonisch contact op met inwoners.
De landelijke coördinatie van vroegsignalering door de NVVK blijkt waardevol. ‘Door het convenant Vroegsignalering kunnen we terugvallen op eenduidige afspraken’, zegt Eshuis. ‘En we kunnen tegen aarzelende partners zeggen: jullie koepel doet mee via de NVVK, waar blijf je? Het ondertekenportaal maakt het makkelijk om met partijen die we nog nooit hebben ontmoet digitaal een relatie aan te gaan.
Minder signalen
Sinds 1 januari 2021 komen er minder signalen binnen dan vooraf verwacht. Dat is deels te verklaren doordat gemeentelijke belastingdiensten niet meer meedoen. Daar is momenteel namelijk onvoldoende juridische grond voor. ‘Een ernstig gemis, want hun vele signalen leidden tot veel matches’, zegt Eshuis. ‘Daarnaast hebben nog niet alle vaste lasten partners hun proces al helemaal goed ingeregeld. Zo hebben bijvoorbeeld energiepartijen met zoveel gemeenten te maken dat vroegsignalering hen veel tijd kost. Het lukt nog niet iedereen om altijd op tijd aan te leveren.’
Praktijkdilemma
Soms is het lastig om met de wettelijke vroegsignalering andere initiatieven niet in de wielen te rijden. Woningcorporaties doen zelf al intensief aan vroegsignalering en gaan vaak al heel snel op huisbezoek. Als ze geen contact krijgen, schakelen ze bijvoorbeeld een wijkcoach in. Daar hebben ze meestal korte lijntjes mee. Een effectieve aanpak, maar hoe is die in te passen in de afgesproken werkwijze van vroegsignalering? Enschede is nu met de woningcorporaties aan het bedenken hoe beide partijen aan hun wettelijke plicht kunnen voldoen en de inwoners zo goed mogelijk helpen. Maar zonder dat er meer hulpverleners bij dezelfde inwoner op de stoep staan.
Onnodige huisbezoeken voorkomen
Het komt ook voor dat bij huisbezoek blijkt dat iemand al betaald heeft. Waar dat vaak gebeurt, moeten de partijen op zoek naar een oplossing. Een voorbeeld: sommige mensen betalen de rekening van zorgverzekeraar pas na afloop van de volgende maand. Dan komt er elke maand een signaal over mensen die misschien helemaal geen probleem hebben. Voor dit soort herhaalde signalen is te overwegen om ze tijdelijk uit het systeem te halen. Of hier misschien de termijnen aan te passen.
De gemeente Enschede checkt de signalen met de Basisregistratie Personen (BRP), conform de grondslag die de Wgs biedt. De gemeente is immers verantwoordelijk voor het sturen van brieven en wil niet alleen afgaan op gegevens van partners. Door die controleslag vallen er maandelijks niet-verifieerbare signalen af. Sinds deze maand is er een automatische koppeling met het BRP, wat veel werk bespaart.
Twentse tips
Hol en Eshuis zijn tevreden met wat ze in Twente bereikt hebben, maar er valt nog wel een slag te maken. Welke adviezen hebben ze op basis van hun ervaring? Hol raadt kleinere gemeenten aan om slim samen te werken op strategisch niveau en bij de besluitvorming en bij het maken van afspraken met externe partijen. Maar de implementatie en uitvoering kunnen ze het beste afstemmen op de lokale situatie. Eshuis benadrukt het belang van goede communicatie met zowel vastelastenpartners als het team. ‘Het duurt wel even voor je alles zo ingeregeld hebt dat het goed loopt, maar dat hoort erbij. Neem die tijd!’
