Het was een inspirerende leraar, zo een die van invloed is op de keuzes die je in je persoonlijke leven maakt. Voor mij betekende dat een grote interesse in sociaal-economische vraagstukken, geïnspireerd door ‘eerlijke verdeling van kennis, macht en inkomen’. Die uitspraak van Joop den Uyl leek me niet alleen sympathiek, maar ook slim voor een samenleving die profiteert van alle talent en kansen om mee te doen.

Pijnlijke systeemfouten

De Rijksbegroting en Miljoenennota laten zien hoe het stelsel van herverdeling in Nederland plaatsvindt. Sinds de middelbare school volg ik dat trouw, later ook beroepsmatig. Maar nog niet eerder heb ik een Prinsjesdag meegemaakt als vandaag. In de opeenstapeling van crises (Oekraïne, energie en inflatie, stikstof, boeren en woningbouw) worden pijnlijke systeemfouten aan het licht gebracht. Waaronder de veel te grote groep inwoners in een haast permanente staat van bestaansonzekerheid.  

Een inkomen uit loon of een uitkering in Nederland volstaat lang niet altijd om in de noodzakelijke middelen van bestaan te voorzien. Daarvoor is een ingewikkeld stelsel opgetuigd van toeslagen en voorliggende voorzieningen die aangevraagd moeten worden om rond te kunnen komen. We weten dat dit stelsel niet goed werkt, en tot ernstige misstanden heeft geleid. En de ontplofte energietarieven en inflatie leggen ook de kwetsbaarheid bloot van grote groepen mensen die er nooit aan hebben gedacht met een middeninkomen niet goed rond te kunnen komen.

Het ongelijk van ABN-Amro

De NVVK heeft daarvoor het magazine Beurs uitgegeven, met verhalen die dit illustreren. En gelukkig ook met mogelijke oplossingen. En nee, ABN-Amro heeft geen gelijk met de constatering dat het allemaal wel meevalt. In hun analyse van het betalingsverkeer zien ze niet dat met name energieleveranciers inmiddels voor ruim 800.000 huishoudens kredietverstrekker zijn geworden. Want 800.000 huishoudens betalen maandelijks een lager voorschotbedrag dan de eindafrekening straks zal zijn. Bovendien rekent de bank met gemiddeldes, en mensen die nu met hun vingers tussen de deur zitten vanwege financiële problemen voelen de geldstress wel degelijk. Zoals de mensen in goed geïsoleerde woningen, met zonnepanelen en zuinige verwarming juist een prettig steuntje in de rug ervaren.

Het draait allemaal om herverdeling. Hoe komt het geld dat er is (en het is er: extra belastinginkomsten, grote winsten bij een aantal energieleveranciers) bij de mensen die het het hardste nodig hebben? 

Maatwerk voor mensen in schuldregeling

Zo bezien zijn de huidige voorstellen gezien de tijdsdruk ('hoe helpen we mensen met geldstress de komende maanden zo goed mogelijk, met een inkomensverbetering in 2023 in het verschiet') best goed. Want: uitvoerbaar. We nemen op de koop toe dat ook de mensen in de goede huizen mee profiteren. Maar we leggen wel een vloer in de bestaanszekerheid. Daarnaast komt er maatwerk voor mensen die alsnog door het ijs dreigen te zakken. Zoals mensen in een schuldregeling, of op weg daar naartoe. Ten koste van alles wil dit kabinet voorkomen dat sommige mensen er financieel zo slecht aan toe zijn dat ze niet meer geholpen kunnen worden. En dat laten we dus ook niet gebeuren, en dat is fatsoenlijk.  

Blijft een grote zorg over: hoe zorgen we ervoor dat uitstel van aflossingen en betalingen niet het doorschuiven van problemen naar de toekomst wordt? 

Als je maar ver genoeg van boven naar de problemen kijkt is het eenvoudig: verbeter de systematiek van herverdelen. Het is een droevige constatering dat de Rijksoverheid simpelweg niet in staat is om de Belastingdienst, de centrale herverdeler van rijkdom en welvaart, de benodigde bijdrage hieraan te laten leveren.  

Miljoenennota en de langere termijn

Dit wordt een bijzondere begroting en Miljoennennota. Ongetwijfeld met vele slagen om de arm. Met een goede inzet, maar minder dan ooit met garanties op succes. Dat geeft op zich niet, het is oorlog, er zijn crises. Maar laten we er wel voor zorgen dat we ook nadenken over de langere termijn. En systeemfalen zoals een haperende Belastingdienst en onevenwichtige herverdeling aanpakken.  

Crises gaan over, er komen nieuwe crises aan. Om die te weerstaan moeten er fundamentele keuzes worden gemaakt. Ik hoop dat ook daar in het kabinetsbeleid ruimte voor is: we moeten ver vooruit durven kijken, juist als de golven hoog zijn, en de storm hevig. De NVVK heeft daarom voor haar stukje van de puzzel een tienjarenvisie neergelegd, in de essaybundel Tijd voor toekomst. Want we moeten schaken op meerdere borden tegelijk: noodmaatregelen voor nu, structurele aanpassingen op de langere termijn. Ik hoop oprecht dat het kabinet dat ook doet, en wens ons verder een mooie Prinsjesdag!

NVVK Live over de Miljoenennota en ons werk

Meeluisteren en -kijken naar onze afdronk van vandaag? Meld je aan voor NVVK Live, onze eigen talkshow vanuit ons verenigingsbureau. Aanstaande donderdag tussen 16.00-17.00 uur blikken we terug op Prinsjesdag en de Miljoenennota.