De stappen die we in deze tijd als branche zetten gelden voor alle energieleveranciers. Vroegsignalering voegt daaraan toe dat we kunnen samenwerken met gemeenten, zodat hulpverleners de volgende stap kunnenzetten in de hulp. Het is belangrijk om de signalen goed op elkaar af te stemmen. Waar mogelijk doen we een pilot om te onderzoeken wat niet werkt of beter kan.’ Vroegsignalering heeft volgens Robbertjan zeker ook zin als energiebedrijven deze winter niet overgaan tot afsluiten: ‘Daardoor verdwijnt de schuld niet. Het blijft belangrijk vroeg op de juiste signalen te reageren en erger te voorkomen.’ 

Afgesproken termijnen knellen 

Hennekens vertelt hoe destijds in het Landelijk Convenant Vroegsignalering(LCV) met de beste bedoelingen is vastgelegd dat alleen signalen van 50-100 dagen doorgegeven mogen worden. ‘Dat pakt nu onhandig uit en dat is een understatement. Erzijn partijen die alle verplichte stappen heel snel kunnen doorlopen en al vóór de 50 dagen eenafsluitsignaal sturen, omdat een vroegsignaal (nog) niet mag. Dat komt vervolgens als mail of brief bij de gemeente binnen. Of er is met dank aan sociaal incasso een betalingsregeling gestart, maar als die mislukt is de vordering soms al ouderdan 100 dagen. Dan krijgen gemeenten een afsluitsignaal terwijl er nooit een vroegsignaal isgeweest omdat dat o.b.v. het LCV niet ‘mocht’. 

Signalen via 1 loket aanleveren of updaten 

Een andere aanpak is daarom in de maak. De details moeten nog uitgewerkt worden, maar het ideeis dat alle signalen die verstuurd worden op basis van de afsluitregeling en warmteregelingstraks via VPS of RISaangeleverd worden. Ook wordt onderzocht wat er nodig is om de eerder door Energie-Nederlandgeconstateerde beperking dat er maar 1 signaal doorgegeven mag worden te verhelpen, zodat signaalpartners een signaal kunnen updaten en zonodig alsnog een afsluitsignaal kunnen sturen. Dat geeft meer urgentie om nogmaals hulp aan te bieden. Volgens de ministeries van SZW en EZ mag dat. Bij de zorgverzekering gebeurt het al en het kan helpen voorkomen dat we huishoudens nét te laat hulp bieden.’ 

Aanpassing in de maak 

Hennekens zag door berichten uit het land vorig jaar al in dat er iets aan de termijnen moest gebeuren. ‘Door de drukvan de crisis is het kwartje nu bij meer partijen gevallen. Daarom zitten nu de NVVK, VNG, gemeenten en inmiddels 6 energiepartijen weer om de tafel. Op hoofdlijnen waren we het snel eens en dedetailsworden nuuitgewerkt.’ 

Wat moet er tot januari gebeuren? 

Uit de chat komt de vraag of het verstandig is hoge voorschotbedragen als klant te verlagen. Boerke raadt aan te wachten op het prijsplafond, de korting vanuit de energieleverancier in november en december van dit jaar en de verwerking daarvan in de voorschotten. Bovendien verschuift verlaging van het voorschot het probleem alleen. Hennekens roept energiebedrijven op om in contact te blijven met burgers en betalingsregelingen te treffen als daarom gevraagd wordt. Wel maakt ze zich zorgen of energiebedrijven bereikbaar blijven nu er zoveel op ze afkomt. Vandaar de oproep aan gemeenten om knelpunten bij de NVVK te blijven melden: ‘Loopje ergens op vast, geefdatdandoor,dankan kunnen wemetpartijen ingesprek gaan.’ 

Winterregeling  

Wanbetalers blijven verzekerd voor zorg 

De consequenties van betaalachterstanden op de zorgverzekering volgens Weijenborg minder groot dan bij andere signaalpartners. Geen enkele zorgverzekering royeert nog mensen. ‘Dat is een heilloze weg. Mensen die de premie niet kunnen betalen hebben de zorg juist extra hard nodig.’ Verder moeten zorgverzekeraars zich houden aan een landelijk incassoprotocol. Hun handelen wordt gecontroleerd en getoetst door de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). 

De positieve kant van een boete op niet betalen 

Wanbetalers verliezen na aanmelding bij de CAK-wanbetalersregeling wel hun aanvullende verzekering, dus ook tandartszorg. Ook krijgen wanbetalers een boete. Die is teruggebracht van 130% naar 120% van de premie. Weijenborg vertelt dat de boete mensen soms motiveert om uit de wanbetalersregeling te komen.‘Zodra ze een betalingsregeling afsluiten vervalt de boete. Je kunt er dus heel makkelijk vanaf komen. Het aantal wanbetalers is mede daardoor teruggelopen van 300.000 5 jaar geleden naar 170.000 nu.’ 

Eén betalingsregeling met de zorgverzekeraar en klaar 

Zorgverzekeraars blijven ook actief om mensen die onnodig in de wanbetalersregeling zitten daaruit te krijgen. Weijenborg wijst op de RegelingUitstroom Bijstandsgerechtigden. Als de premie wordt ingehouden op de uitkering vervalt de boete.Na 3 jaar is iemand zorgschuldenvrij, zonder tussenkomt van een schuldhulpverlener. ‘Dan zijn in 1 klap de schulden aan 4 partijen weg: de zorgverzekering en het CAK en hun beider deurwaarders.’ Zo is er ooke en Regeling Uitstroom OnderBewindgestelden (RUOB) en een Regeling Uitstroom Overigen. Bij de mensen bij wie de premie op de uitkering wordt ingehouden is het succespercentage 90%, bij de anderen 65-75%.  

We zijn in gesprek met Vewin om ook voor het drinkwater die termijn van 100 dagen los te laten, zodat waterbedrijven signalen kunnen doorgeven zodra de sociale incasso is doorlopen conform wetgeving.’ Bennink vult aan dat Vitens ná de vroegsignalering nog een huisbezoek doen voordat ze gaan afsluiten. ‘We zijn in plaats van tijdsgebonden steeds meer gericht actie aan het ondernemen’. 

Op welke termijn wordt er nog betaald? 

Bennink wil graag voorkomen dat meerdere partijen bij dezelfde burger langsgaan. Hennekens tekent daarbij aan dat een gemeente niet het verlengstuk is van het incassobedrijf van signaalpartners. Weijenborg: ‘Helemaal eens. Wij leveren juist mogelijkheden aan voor gemeentes om enorme problemen te voorkomen. Dat moet de inzet zijn.’ 

Helaas zijn er volgens Hennekens in de energiesector wel degelijk partijen die al bij een kleine achterstand afsluiten. Binnen de wettelijke kaders kun je theoretisch al na 16 dagen een vroegsignaal 'over de schutting gooien'. Hennekens: ‘We zijn nu in gesprek over wat passend is. Op welke termijn zie je dat er nog betaald wordt? Dat moment zoeken we, waarbij we het doel goed voor ogen moeten blijven houden.’ 

Achterstanden inlopen 

Het afsluitbeleid werd in tijden van corona door de koepel Vewin aangestuurd, nu doen waterbedrijven het weer op hun eigen manier. Bennink vertelt dat Vitens nu nog corona-achterstanden wegwerkt. ‘Vanaf maart 2020 hebben we 2 jaar lang niet afgesloten. We zijn daar nog een paar maanden mee bezig.’ Soms komen er afsluitsignalen uit de opschoonactie, en hij roept gemeenten op om die serieus te nemen. 

Eén ingang voor urgentie 

Hennekens: ‘De lijn bij Energie-Nederland was tot voor kort: er mag maar 1 signaal verstuurd worden, dat was meestal een vroegsignaal. Maar álle signalen worden verstuurd op basis van dezelfde afsluitregeling, zowel vroeg- als afsluitsignalen. De Wgs gaat uit van (het voorkomen van) problematische schulden. Daar moeten gemeenten iets mee, ongeacht het soort signaal. Dat  hebben we destijds allemaal over het hoofd gezien: de focus lag te veel op vroegsignalering.  

Het is nu de bedoeling dat gemeenten álle signalen via het ene voor vroegsignalering gekozen loket binnenkrijgen. Op die manier kan de gemeente het centraal aansturen en verdelen. We zijn in gesprek met Xxllnc (voorheen Inforing) en BKR over wat er nodig is om dat landelijk te regelen. In eerste instantie voor energiebedrijven, maar het zou mooi zijn als waterbedrijven aansluiten.Dat maakt het voor iedereen overzichtelijker. 

Ondertekenportaal blijft in de lucht 

Verbreding van bronnen van vroegsignalen is toegestaan

Op initiatief van IVBN sloot ook Vastgoedmanagement NL aan. Veel beleggers besteden hun volledige debiteurenbeheer uit aan vastgoedmanagers. De vastgoedmanagers zijn daarom ook vaak degenen die de overeenkomsten ondertekenden in opdracht van beleggers, de daadwerkelijke verhuurders.  

Kleine verhuurders besteden debiteurenbeheer daarentegen regelmatig uit aan een incassobureau of deurwaarder. Daarom staan ook die nu in het ondertekenportaal. Gemeenten vroegen zich af of dat wel mocht. Het antwoord is ja, zolang ze zich aan de kaders van vroegsignalering houden: de stappen van sociale incasso die in de wet staan doorlopen, en zorgen dat de gemeente hulp kan aanbieden voorafgaand aan een uitzetting. 

Rechters als stok achter de deur 

Veel kleine verhuurders horen vaak pas over vroegsignalering als ze een deurwaarder willen inschakelen. De rechter is daarbij een mooie stok achter de deur. Er zijn al een aantal verzoeken tot uitzetting afgewezen, omdat er niet aan vroegsignalering is gedaan.   

Het is voor alle partijen frustrerend als een verhuurder laat in het proces hoort van de wettelijke verplichting van vroegsignalering. Dan duurt het nog 3-4 weken voordat iemand het signaal kan aanleveren gemeente. Het proces om toegang te krijgen is voor alle signaalpartners gelijk, groot of klein. Dat kan voor een kleine verhuurder erg bureaucratisch overkomen. Gelukkig begrijpen ze het wel als je het uitlegt. 

Alle verhuurders bereiken en informeren 

De NVVK zoekt aanvullende mogelijkheden om kleine verhuurders en beleggers eerder te bereiken en heeft de ministeries van BZK en SZW om hulp gevraagd. Vastgoed Belang en Overwaar.de informeren hun achterban/publiek, maar die bereiken maar een klein deel van de ca. 300.000 particuliere verhuurders. Andere routes zijn Vereniging Eigen Huis, die informatie over Vroegsignalering heeft opgenomen in hun kennisbank, en hypotheekverstrekkers. Wie een woning verhuurt heeft daar namelijk vaak een speciale hypotheek voor nodig. En wellicht biedt straks ook de Wet Goed Verhuurderschap: die gaat er naar verwachting voor zorgen dat gemeenten álle verhuurders in beeld krijgen Dat biedt de mogelijkheid om ze rechtstreeks te informeren over de verplichting van vroegsignalering. 

Tips om slome betalers te filteren: match wat later 

Bij verhuurders zijn daarnaast ‘slepers’ een probleem: mensen die wel betalen maar consequent te laat. Slome betalers dus. Er is ooit afgesproken om signalen tussen de 20e en 25e van de maand aan te leveren terwijl verhuurders na de 1e van de maand al weten dat er niet betaald is. Dan willen ze niet 3 weken moeten wachten, maar leveren ze liever een week eerder. Daardoor zien gemeenten elke maand dezelfde adressen terugkeren die vervolgens toch al betaald blijken te hebben. ‘Dat is door gemeenten zelf grotendeels op te lossen door een later aanlevermoment af te spreken met verhuurders en vervolgens de matching een paar dagenlater uit te voeren’ tipt Hennekens. 

Pilot vroegsignalering door hypotheekverstrekkers 

Een groep die nog niet wordt bereikt met Vroegsignalering zijn eigenwoning-bezitters. Het Nibud becijferde in 2018 dat 38% van de mensen met problematische schulden een eigen woning heeft, terwijl bij nog geen 10% van de schuldhulptrajecten sprake is van eigenwoningbezit. Daarom gebruikt de NVVK de experimenteerruimte van de Wgs voor een experiment waarin gemeenten hypotheekachterstanden als vroegsignaal benutten. Daaraan doen 6 gemeenten en 2 (binnenkort 3) geldverstrekkers mee. Bij 2 maanden achterstand en een doorlopen sociaal incassoproces mogen gemeenten hulp bieden. 

Zicht op een groep die niet snel hulp aanvaardt 

Er zijn tot nu toe ruim 100 signalen uitgewisseld. Het blijkt vooral om unieke signalen te gaan, dus om mensen waarvoor niet recent andere signalen over betalingsachterstanden ontvangen. Het bereik is – mede als gevolg van het afgesproken huisbezoek - heel goed, maar er wordt nog weinig hulp geaccepteerd. 2-3% bleek al hulp van de gemeente ontvangen. Wat gemeenten opvalt is dat het vooral gaat om zzp’ers en dat die groep hulp nog net iets langer afhoudt dan anderen. ‘De behoefte om het zélf op te lossen is groot,’ aldus Hennekens. 

Het experiment met hypotheekachterstanden loopt 4 jaar, en het wordt elk jaar geëvalueerd. In februari wordt teruggekeken wat het eerste jaar opleverde. Gemeenten kunnen helaas niet meer aansluiten. Ze kunnen zich wel melden voor de lijst die Hennekens bijhoudt van gemeenten die interesse hebben, voor het geval het experiment op enig moment tóch opgeschaald wordt. Daarvoor zal dan een nieuwe ministeriele regeling aangevraagd moeten worden. 

Neem alle signalen serieus...

Hennekens vertelt er op enig moment sprake is geweest van energieachterstanden prioriteit geven in de huidige situatie. Samen met VNG heeft de NVVK aangegeven daar geen voorstander van te zijn en het niet te willen promoten. ‘Een euro kan maar eenmaal uitgegeven worden, als die naar energie gaat is de zorgpremie vaak de eerste rekening die niet betaald wordt.’ Dat onderschrijft Weijenborg: dat iemand de huur niet betaalt, begon meer dan eens ooit met het niet betalen van de zorgpremie: de kanarie in de kolenmijn. Als mensen bij energie terug kunnen vallen op het noodfonds wordt energie misschien wel die kanarie.’ Boerke benadrukt wel dat het noodfonds alleen voor de urgentste gevallen is. 

...en maak het plaatje compleet 

De boodschap is dus: Blijf alle signalen aanleveren zodat gemeenten het plaatje compleet hebben. Hennekens begrijpt dat gemeenten voorrang geven aan het bezoeken van mensen die 2 maanden huurachterstand hebben waarbij uitzetting dreigt. Maar door te reageren op kleinere betaalachterstanden kun je juist voorkomen dat het zover komt. Ze verwacht overigens ook dat er meer matches zullen komen: opeenvolgende signalen of signalen van meer signaalpartners tegelijk.  

Wanneer voelen mensen urgentie? 

Sommige mensen accepteren pas laat hulp omdat ze de urgentie niet eerder voelen. Hoe krijg je die burgers zover dat ze snappen dat ze hulp nodig hebben? Hennekens: ‘We moeten blijven proberen contact te maken. Eens gaat het kwartje vallen. Zolang je mensen perspectief kunt geven, kun je ze verleiden stappen te zetten. Anders kruipen ze weg. Het blijft zoeken naar het juiste moment om mensen te benaderen met een hulpaanbod.’

Ellen Hennekens

Bestaande schuldregelingen overeind houden

Dan is er nog de zorg dat mensen door prijsstijgingen uit minnelijke en wettelijke trajecten vallen. Naar verwachting kan het Waarborgfonds straks ingezet worden om dat te helpen voorkomen. Boerke zegt dat de aantallen nog meevallen, maar dat voorkomen moet worden dat in die situatie schulden weer opeisbaar worden. 

Helpt vroegsignalering problematische schulden de wereld uit?  

Zijn de deelnemers hoopvol over het effect van vroegsignalering, wil gespreksleider Marco Florijn tot slot nog weten. Wouter Weijenborg van verzekeraars Menzis reageert instemmend, omdat hij ziet dat het aantal wanbetalers afneemt. ‘Vroegsignalering is belangrijk, want het legt het probleem op tafel. Schulden kun je alleen oplossen als ze zichtbaar zijn. En alle lijntjes komen bij de gemeente bij elkaar: schulden, Wmo, jeugdzorg. Schulden helemaal voorkomen zou nog beter zijn, maar dit is een goed begin.'