NVVK pleit voor ontwikkeling 'Inkomensknooppunt'
Hoog niet-gebruik Toeslagenwet vraagt adequaat antwoord
Nieuw onderzoek van de Arbeidsinspectie laat een hoog niet-gebruik zien van toeslagen waar mensen met een uitkering recht op hebben. De NVVK pleit voor de ontwikkeling van een voorziening die mensen automatisch koppelt aan toeslagen die voor hen bedoeld zijn. Technisch kan het, en de bouw hoeft niet lang te duren.
De Toeslagenwet biedt onder andere inkomensondersteuning aan mensen met een WW-, WIA-, IOW-, Wajong- of WAO-uitkering. Het UWV voert de wet uit. Het betreft hier dus niet de toeslagen die de Belastingdienst uitkeert aan onder andere huurders, ouders die gebruik maken van kinderopvang en mensen die hun zorgverzekering niet kunnen betalen.
Toegespitste communicatie helpt
Onder Wajongers is het niet-gebruik van de Toeslagenwet het hoogst. Toen er onlangs een verandering optrad in de hoogte van de drempel om voor de toeslag in aanmerking te komen, stuurde UWV rechthebbenden extra brieven. Die resulteerden in veel extra aanvragen. Toegespitste communicatie lijkt een van de oplossingen om niet-gebruik tegen te gaan, aldus het rapport.
Niet-gebruik hoger bij schulden
Het niet-gebruik is licht hoger wanneer mensen schulden hebben, constateren de onderzoekers. ‘Mogelijk hangt dit samen met een verminderd doenvermogen in deze groep’, aldus het rapport. ‘Schuldenproblematiek gaat immers vaak samen met achterliggende problemen zoals (mentale) gezondheidsproblemen, lichte verstandelijke beperking of laaggeletterdheid. Bovendien leidt de schuldenproblematiek zelf tot stress, een tunnelvisie gericht op de korte termijn en een vermindering van de mentale bandbreedte, wat het cognitief functioneren verder kan belemmeren’, zo citeren de onderzoekers het NVVK-rapport Merkbaar en Meetbaar uit 2022.
Wettenwereld is overweldigend
UWV-medewerkers noemen in interviews ook het verschijnsel dat ‘mensen die een uitkering moeten aanvragen in een compleet andere wereld terecht komen terwijl ze daar niet voor gekozen hebben. De wereld van wetten en regels en wat ze allemaal moeten doen; daar zijn klanten soms helemaal door overweldigd. Daarbij vergeten zij vaker taken uit te voeren’. Ook de angst om ontvangen toeslagen later weer terug te moeten betalen, speelt volgens medewerkers een rol bij het niet-gebruik.
Kenmerken van niet-gebruikers zijn volgens de UWV-medewerkers: ‘...klanten met een verstandelijke beperking, met multiproblematiek, klanten die de Nederlandse taal niet machtig zijn, of andere klanten die moeite hebben met administratie. Ook mensen die niet goed met digitale dienstverlening om kunnen gaan lopen een risico. Zij zullen zeer waarschijnlijk geen berichten van UWV in hun berichtenbox lezen.’
Ontwikkel een Inkomensknooppunt
Het rapport laat zien dat niet-gebruik in allerlei bevolkingsgroepen voorkomt en dat de oorzaken variëren. De hierboven geciteerde observaties maken wel duidelijk dat een systeem dat mensen, zonodig met hulp,geautomatiseerd kan vertellen waar ze recht op hebben, zeer welkom is.
De NVVK pleit daarom voor de introductie van een landelijke applicatie. Met de Pauzeknop die al in ontwikkeling is ontstaat de mogelijkheid heel snel betalingsachterstanden en schulden in beeld te krijgen. Als daarnaast het inkomen ook snel in beeld gebracht kan worden, inclusief voorliggende voorzieningen en eventueel niet- of gedeeltelijk niet-gebruik, kan in combinatie met het digitale berichtenverkeer dat al plaatsvindt via het Schuldenknooppunt een enorme versnelling worden aangebracht in de financiële dienstverlening.
Technisch zijn de verschillende onderdelen nu of binnenkort beschikbaar. Dit samenbrengen in een gebruikersvriendelijke en goed beheerde applicatie is goed haalbaar. Het vraagt van de overheid wel inzet om dit van de grond te tillen.
Groot voordeel van een Inkomensknooppunt is dat de middelen die gereserveerd worden voor inkomensondersteuning ook daadwerkelijk terechtkomen bij de mensen die de ondersteuning nodig hebben. Het voorkomt dat mensen structureel niet-sluitende budgetten hebben die tot schulden leiden. Schulden snel en goed regelen is ons vak, maar voorkomen blijft beter dan genezen.
Tabel uit ‘Onderzoeksrapport niet-gebruik Toeslagenwet’, oktober 2023
