Elf jaar bezuinigen voor in totaal 16 miljard euro maakt lokaal bestuur vleugellam
'Onze taak is onhaalbaar', zeggen gemeenten
Gemeenten kunnen niet meer volledig voldoen aan hun grondwettelijke taak om maatschappelijke problemen aan te pakken. Er is een structurele verbetering van hun financiële positie nodig om dit te veranderen. Alleen dan kunnen gemeenten weer voldoende investeren om hun grondwettelijke taken waar te maken. Dat schrijft de vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG) in een factsheet gericht aan de kabinetsformateurs.
In de factsheet stelt de VNG dat tekorten op de exploitatie sinds 2009 ervoor zorgden dat gemeenten 16 à 17,5 miljard euro moesten bezuinigen. Dat is een vijfde deel van het begrotingstotaal. 'Belangrijkste oorzaak: het rijk heeft langdurig en onevenredig bezuinigd op de overdrachten aan gemeenten', aldus de VNG. Gemeentelijke investeringen in bijvoorbeeld klimaat, woningbouw, regionale economie, arbeidsmarkt, mobiliteit, preventie, (jeugd)zorg, armoede, veiligheid, digitalisering en onderwijshuisvesting halen daarom niet meer het niveau dat op basis van hun grondwettelijke taak van gemeenten geëist wordt.
Tegenvallers opvangen
Om financieel gezond te blijven moeten gemeenten gemiddeld elk jaar 1,5% overhouden op de exploitatie voor de financiering van een deel van de investeringen, zodat de schulden niet te hoog oplopen en er voldoende vermogensbuffer overblijft om eventuele tegenvallers op te vangen. Na 2009 is dit alleen in 2020 voorgekomen, doordat 44 gemeenten met de aandelenverkoop Eneco hun tafelzilver verkochten.
In de hele Europese Unie zijn de publieke investeringen van gemeenten met de financiële crisis van 2009 ingezakt en niet meer opgeveerd. Dit is ook het geval in Nederland. Er is daardoor een achterstand ontstaan in het onderhoud, de vernieuwing en de uitbreiding van het publiek kapitaal als wegen, scholen en wijkvoorzieningen die bij bestaande maar ook nieuwe woningen horen. Dit schaadt het economische groeivermogen van Nederland.
Jaarlijks 3,6 miljard tekort
De investeringen van gemeenten bedragen op dit moment volgens de Nationale Rekeningen 8,5 miljard euro per jaar. Wanneer je uitgaat van het niveau van voor de financiële crisis die startte in 2009, zou dat op dit moment 12 miljard euro moeten zijn. Dat is (naar prijzen van nu) een gemis van 3,6 miljard aan publieke investeringen per jaar. Dat terwijl het takenpakket van gemeenten in vergelijking met de periode voor 2009 alleen maar is toegenomen.
De scheefgegroeide gemeentefinanciën staan andere afspraken met het nieuwe kabinet in de weg, stelt de VNG. 'Goede afspraken over de financiën en bestuurlijke verhoudingen zijn randvoorwaardelijk voor andere afspraken met het nieuwe kabinet', schrijft de vereniging op haar website.
