Tussen twee functies op het gebied van schulden was Fred Dukel een paar jaar stadsdeeldirecteur van de Haagse stadsdeel Escamp. Dat is deels een Vogelaarwijk, een wijk dus waar veel mensen wonen met een laag inkomen en schulden.  

Dukel schrok van de grote problemen en kortere levensverwachting van de wijkbewoners. In 2014 kreeg hij dat onderwerp weer in zijn portefeuille. Ondanks de inzet van schuldhulpverleners met veel hart voor hun werk haakten 40 van de 100 mensen in een schuldregeling af. Dukel vroeg zich af of dat niet beter kon. Die vraag was het begin van Schuldenlab070. Met toenmalig wethouder Rabi Baldewsingh deelde hij de ambitie om Den Haag schuldenzorgvrij te maken. 

Van 'boeten' naar perspectief 

Een van de eerste experimenten was het Jongeren Perspectief Fonds (JPF). Dat maakt een andere aanpak mogelijk waarbij niet schuld en boetedoen centraal staan, maar het perspectief van de jongeren. ‘Ze hebben nog een heel leven voor zich’, zegt Dukel. ‘Je wil dat ze hun schuldeisers terugbetalen. Maar als ze gevangen blijven in een schuldsituatie en niet kunnen leren of werken ben je de ellende voor de toekomst al aan het creëren. Als je zorgt dat ze een opleiding doen, aan het werk komen en een dak boven hun hoofd hebben, kunnen ze nog hun leven lang bijdragen aan ons land. Wat ze niet in geld kunnen terugbetalen doen ze dan maar in de vorm van vrijwilligerswerk. Jongeren krijgen zo dus perspectief en kunnen waardevol bijdragen. Daartegenover staat dat schulden worden terugbetaald en dat de maatschappelijke kosten veel lager zijn door vroege interventie.’ 

Aandacht voor gedragsverandering 

Van het JPF leerde Dukel dat je de tijd moet nemen om een band met mensen op te bouwen. Je kunt volgens hem niet verwachten dat mensen in een uur hun hele hebben en houden op tafel leggen en dat je direct een oplossing voor ze hebt. Het vraagt tijd en vakmanschap van professionals om mensen te helpen bij gedragsverandering. Dat doe je volgens Dukel door vertrouwen te creëren en perspectief te bieden. In de hoop dat mensen hun leven weer op de rit krijgen, zodat je ze daarna nooit meer als hulpvrager tegenkomt. 
 
Om die tijd en aandacht te kunnen geven, wil Dukel data en informatietechnologie inzetten om administratieve processen zoals schuldregelen zo veel mogelijk te automatiseren en slim te organiseren. Daar is Collectief Schuldregelen uit voortgekomen. Hij is dan ook blij dat de NVVK het initiatief heeft genomen tot het Schuldenknooppunt dat Collectief Schuldregelen nog efficiënter maakt. Het collectief regelen van schulden opnemen in convenanten met schuldeisers versnelt deze ontwikkeling ook. 

Volgens Dukel gaat het huidige stelsel ervan uit dat we geldproblemen kunnen organiserenen optimaliseren via het minnelijk traject. Maar sommige mensen komen daarvoor niet in aanmerking of vallen uit. ‘Denk je dan: dat is nu eenmaal het effect van ons proces? Of blijf je toch verantwoordelijk voor iemand die zich heeft aangemeld met schulden en het even niet weet? Ik vind dat je ook dan niet klaar bent voordat je op z'n minst nadenkt hoe je iemands geldzorgen kan wegnemen.’ 

Samenhang in de hulpverlening 

Schuldenlab070 experimenteert nu met onder meer een Daklozenperspectieffonds en een Doorbraakhypotheek om mensen met een smalle beurs uit de (dure) maatschappelijke opvang te krijgen. Met het Sociaal Hospitaal krijgen multiprobleemgezinnen de vraag waar ze zich over 5 jaar zien en welke hulp nodig is om dat te bereiken. Doordat de hulpverlening aansluit bij de energie en motivatie van de mensen zelf komt er samenhang in de hulp. Dat werkt veel beter dan dat er steeds hulpverleners langskomen die vooral kijken met de bril van hun eigen stukje werkelijkheid: of schulden of eenzaamheid of werk. 

Professionals kunnen beter als een soort huisartsen mensen met motiverende gespreksvoering en stress-sensitieve dienstverlening helpen om stappen te zetten. Dat verbetert hun perspectief. Door het perspectief van mensen centraal te stellen, kun je ook anders kijken naar de financiering. Dukel noemt het voorbeeld van zorgverzekeraar CZ die de doorbraakmethode van het Sociaal Hospitaal financiert. Want het wegnemen van schulden levert meer gezondheidswinst op dan het zoveelste pilletje van de apotheek. 

Je moet het kunnen blijven uitleggen 

Het loslaten van processen en het aanleggen van dwarsverbanden in het sociaal domein klinkt misschien makkelijk, maar is dat volgens Dukel niet. Je moet gaan zoeken naar manieren om vanuit de bedoeling van de wetgever zoveel mogelijk waarde toe te voegen voor de samenleving. Los van apart gefinancierde hokjes. Tegelijkertijd moet je ook altijd kunnen uitleggen aan de belastingbetaler dat je het verstandigste besluit hebt genomen dat mogelijk was. 

Dukel ziet de toekomst in het werkveld dus in

• slim automatiseren,
• zoeken naar maatwerk zonder willekeur
• en in dwarsverbanden binnen het sociaal domein

Verder hoopt hij op innovaties uit andere gemeenten, die dan weer door SchuldenlabNL in het hele land ingevoerd kunnen worden.  ‘De lokale politiek heeft nog weleens de behoefte om te scoren door het zelf net weer even anders te doen dan ergens anders, terwijl schuldeisers baat hebben bij een uniforme aanpak.’ 

Kwaliteit bewaken 

Wat moet volgends Dukel de rol van de NVVK zijn bij dit alles? ‘Meehelpen om de schuldregelende kant te automatiseren, maar ook nadenken welke ruimte dat geeft om het verschil te maken voor mensen. Als je processen loslaat hoort daar een andere manier van kwaliteitsbewaking bij. Met casuïstiek-overleggen in plaats van dichtgetimmerde handboeken. Dat is een enorme opgave. De NVVK moet daarnaast op de trom blijven roffelen als de politieke aandacht voor schulden verdwijnt. Nu hebben we de wind mee, maar zorg dat je als vereniging ook relevant blijft als politici andere dingen belangrijker gaan vinden, zoals het klimaat.’