Zo'n 300 medewerkers van gemeenten, vastelastenpartners en uitvoerders waren op 1 oktober naar vergadercentrum Domstad in Utrecht gekomen voor de Landelijke bijeenkomst Vroegsignalering, om inspiratie op te doen over het thema ‘Kunnen we je helpen?’ Want dat is waar vroegsignaleerders zich hard voor maken: mensen met (dreigende) schulden helpen, om erger te voorkomen.  

Bezoekers Landelijke bijeenkomst Vroegsignalering

Leren van een moordonderzoek

Annette Klarenbeek, lector Communicatie en Interactie aan de Hogeschool Utrecht, sprak over ‘gesprekszorgen’ die mensen kunnen hebben bij complexe gesprekken, zoals bij vroegsignalering. Dit liet ze zien aan de hand van allerlei situaties. 

Rond bijvoorbeeld de cold case van de moord op Marianne Vaatstra vroeg de politie in 2012 – 25 jaar na de moord – aan Klarenbeek om mee te denken. Er gingen al jaren – onterecht gebleken – geruchten rond dat de dader afkomstig zou zijn uit een asielzoekerscentrum in de buurt. De politie wilde de zaak gaan oplossen met een grootschalig dna-onderzoek.  

Maar hoe konden ze duizenden mannen zover krijgen hun dna af te staan? Klarenbeek ging eerst gesprekken aan met sleutelpersonen in en rond het dorp waar Vaatstra werd gevonden, zoals kappers, caféhouders, wijkagenten, de voorzitter van de dorpsvereniging. Zo wilde ze horen welke zorgen er speelden in de samenleving.  

'Wij'-boodschap bleek effectiever

Het wantrouwen richting de politie en de overheid bleek groot, maar in de samenleving heerste wel sterke saamhorigheid. Een 'wij'-boodschap bleek daarom effectiever dan formele oproepen.  

Ook maakten mensen zich zorgen: stel dat jouw dna wijst naar een neef als dader? Veel vrouwen spraken wel over familie, maar nooit over hun eigen man. Dat heeft te maken met gesprekszorgen, legde Klarenbeek uit. 'Mensen maken zich in allerlei situaties zorgen dat ze te maken krijgen met beschuldigingen. Daarom dekken ze zich soms op voorhand in. Luister naar hoe mensen over een bepaald thema praten', adviseerde Klarenbeek. 'Mensen zeggen van alles, maar wat zit daarachter?'

Erken 'gesprekszorgen'

Het erkennen van deze ‘gesprekszorgen’ is volgens haar cruciaal, ook voor vroegsignalering. 'Niemand wil een label hebben als bijvoorbeeld fraudeur, wappie of verslaafde. Dus als je in de gekozen woorden merkt dat iemand zich probeert te verzetten tegen een mogelijk label, luister daar dan goed naar en hou er rekening mee.” 

Verbeterplan Vroegsignalering 

Dagvoorzitter en voorzitter van de NVVK Renate Richters interviewde Ellen Hennekens van de NVVK en Jacomijn Kuiper van de VNG over het Verbeterplan Vroegsignalering, waar achter de schermen hard aan gewerkt wordt. Dit plan is een reactie op een onderzoek van de Nationale ombudsman. 

Renate Richters, Jacomijn Kuiper, Ellen Hennekens

Op een aantal punten worden al flinke stappen gezet: sociale incasso en andere (inspannings)verplichtingen voorafgaand aan het afgeven van een vroegsignaal, het ontvangen en oppakken van signalen, het bereiken van en het contact met de inwoner, de hulpacceptatie en (door)verwijzing en de terugkoppeling van het resultaat van de vroegsignalering. 'Maar', zo gaf Hennekens aan, 'er is altijd ruimte voor verbetering. Daar hebben we elkaar bij nodig. Dus laten we elkaar blijven opzoeken.'

Een van de tools om gemeenten te helpen beter contact te krijgen met de inwoner is de Communicatie Toolbox. 'Het is een gereedschapskist waar alles in zit wat je nodig hebt om mensen te benaderen, zoals social media-posts, voorbeeldbrieven en flyers', aldus Gert-Jan Bakker, teamleider Inclusieve Samenleving bij VNG. Hij presenteerde de nieuw ontwikkelde toolbox. 

Signaal bij kleine schulden 

Op het podium vertelden Simon Keizer, specialist incasso bij Budget Energie, en Marieke Wikkerink, beleidsadviseur bij waterbedrijf Vitens, hoe hun bedrijven in een paar jaar tijd stappen hebben gemaakt van een 'gevoel van wantrouwen' en een 'rigide aanpak' naar sociale incasso. 'We proberen nu vooral met de klant in gesprek te gaan', legde Keizer uit. 'Om te kijken hoe we klanten warm kunnen doorverbinden, schakelen we veel met onze partner Geldfit.' 

Marieke Wikkerink, Renate Richters, Simon Keizer

Bij Vitens krijgen klanten tegenwoordig elke maand een factuur in plaats van elk kwartaal: kleinere bedragen voelen aan als 'beter behapbaar'. Dit betekent wel dat er sneller een vroegsignaal gegeven wordt. 'Na 60 dagen sturen wij meteen een signaal, ook bij heel kleine schulden van 10 of 20 euro', aldus Wikkerink. Als mensen dat bedrag niet kunnen betalen, is er vaak meer aan de hand. 'De waterrekening is vaak de laatste van de vaste lasten die men niet meer betaalt.' 

Keizer is blij met de veranderingen. Hij hoopt wel dat de samenwerking met gemeenten ook steeds inhoudelijker wordt. 'We hebben nu vooral contact over de vraag of vorderingen nog openstaan. Ik zou graag vaker met de gemeente én de inwoner in gesprek gaan om te kijken hoe we het kunnen oplossen.' 

Groei aantal vroegsignalen 

In een presentatie van de Monitor Vroegsignalering Schulden liet Anna van der Schors van Divosa zien wat de huidige stand van zaken in de vroegsignalering is. Voor deze monitor krijgen gemeenten twee keer per jaar een vragenlijst. Dit artikel gaat dieper in op dit onderdeel.

De verschillen in aanpak tussen gemeenten blijken groot te zijn. 'Zo kondigt een meerderheid van de gemeenten een huisbezoek aan, 43 procent doet dat niet', toonde Van der Schors aan. Voor de bereikcijfers lijkt dat echter niet uit te maken. Het aantal contactpogingen heeft daar wel invloed op. 'Hoe meer pogingen, hoe groter de kans dat mensen bereikt worden. Volhouden loont dus.'

In twee rondes deelsessies konden de bezoekers zich verder laten inspireren over allerlei onderwerpen. Die liepen uiteen van gespreksvoering, het beter bereiken van verschillende doelgroepen (ondernemers, jongeren, verschillende culturen) tot het inzetten van AI, crisismeldingen, terugkerende signalen en de Expeditie Vroegsignalering.

Zie ook Vroegsignalering: Hoe meer actie, hoe meer bereik onder inwoners