Het rapport 'Een sociaal notariaat?' maakt één ding heel duidelijk: iedereen moet gebruik kunnen maken van notariële dienstverlening, zowel burgers als kleine bedrijven. Daarom is het nodig dat er regelgeving komt voor een sociaal notariaat. Dit houdt onder andere in dat notariële diensten tegen gereduceerde tarieven worden aangeboden, enigszins vergelijkbaar met de juridische dienstverlening via het Juridisch Loket.

Waarom is de komst van sociaal notariaat belangrijk? Karen Stoffels-Montfoort, die namens de NVVK bevraagd is voor het onderzoek, noemt als voorbeelden 'onduidelijkheid bij nalatenschappen' of 'iemand die gaat trouwen maar financiële problemen heeft en daardoor geen notaris kan betalen om zaken goed te regelen'. Karen Stoffels: 'Wie om financiële redenen afziet van het inschakelen van een notaris kan hierdoor in de problemen komen.’ 

Karen Stoffels-Montfoort

Belemmeringen

Wat weerhoudt mensen ervan om hun zaken bij een notaris te regelen? Denk aan de hoge kosten (die tussen 2015 en 2023 ook nog eens 35 procent gestegen blijken te zijn), het ‘deftige’ imago van de notaris en de (on)begrijpelijkheid van notariële stukken. Allemaal zaken die veel mensen afschrikken.  

Het onderzoek dat nu aangeboden is aan de Tweede Kamer is uitgevoerd door de Radboud Universiteit. Dat gebeurde in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum. Het onderzoek richt zich ook op de belemmeringen bij burgers zelf. Vaak missen zij bijvoorbeeld kennis over de rol van notarissen, zijn ze laaggeletterd of niet in staat om in actie te komen omdat ze grote druk in hun leven ervaren. Digitale informatie of dienstverlening vormt voor sommige mensen een oplossing, maar is voor mensen met lage digitale vaardigheden juist een extra barrière. 

'Tegen gereduceerde tarieven'

Er zijn nu al notariskantoren die sociale dienstverlening aanbieden, zoals een gratis spreekuur of gereduceerde tarieven of afbetalingsregelingen voor cliënten die weinig te besteden hebben. Karen Stoffels-Montfoort, die zelf al heel lang voor een sociaal notariaat pleit, noemt een voorbeeld uit Den Bosch. ‘Daar hield een notaris een tijdlang elke maand een informatiebijeenkomst en een inloopspreekuur voor mensen met een kleine beurs.’ 

Dit zijn echter uitzonderingen. Ook is een deel van de notarissen ‘principieel tegen het aanbieden van gereduceerde tarieven’, vermeldt het onderzoek. ‘De meeste notarissen zijn zich er onvoldoende van bewust dat er een categorie burgers is die echt in de problemen komt als ze geen toegang hebben tot het notariaat', aldus Karen Stoffels. 

Leren van elkaar 

In de praktijk ‘is de noodzaak er echt', zegt zij. Ook schuldhulpverleners en sociaal dienstverleners lopen er regelmatig tegenaan, weet Karen. ‘Leden bellen ons regelmatig met vragen over onderwerpen die meer bij het notariaat thuishoren. Helaas weten wij ook niet alles. Dus ook voor financieel hulpverleners is het noodzakelijk dat er een sociaal notariaat komt.’ 

Ook zou het goed zijn als er vaker contacten zouden zijn tussen schuldhulpverleners en notariskantoren. ‘Ze kunnen ook dingen van ons leren', vindt Stoffels. ‘Notarissen weten bijvoorbeeld niet altijd wat het inhoudt als je in een schuldregeling zit, en hoeveel impact dit kan hebben.’ 

Adviezen 

In het rapport geven de onderzoekers verschillende adviezen. De belangrijkste hiervan: introduceer gratis of gereduceerde dienstverlening. Deze zou kunnen worden gefinancierd door bijvoorbeeld een fonds, afspraken met verzekeringen of directe overheidsbijdragen.  

Ook zou artikel 56 van de Wet op het Notarisambt moeten worden aangepast. ‘Die wet biedt nu al een optie om vergoeding voor notariskosten aan te vragen, maar dat is een complexe procedure waarvoor je veel stappen moet ondernemen en een hoge eigen bijdrage verschuldigd bent. Dus die biedt weinig voordelen en wordt daardoor weinig gebruikt', weet Karen Stoffels. 

Andere voorstellen omvatten: betere voorlichting en training voor eerstelijnshulpverleners, zoals medewerkers van het Juridisch Loket, zodat zij burgers beter kunnen doorverwijzen naar een notaris. Ook het aanpassen van wetgeving wordt genoemd, bijvoorbeeld voor het opstellen van levenstestamenten of samenlevingscontracten, zodat burgers hiervoor niet altijd meer naar een notaris hoeven.  

Reactie kabinet komt in 2025

Staatssecretaris van Rechtsbescherming Teun Struycken heeft half november in de brief aan de Kamer toegezegd om in het voorjaar van 2025 een reactie te sturen. Het is nu afwachten hoe de Tweede Kamer reageert op het onderzoeksrapport. ‘Het kan een tijdje duren voordat er daadwerkelijk regelgeving is rond het sociaal notariaat, want het is best ingewikkeld’, realiseert Karen Stoffels zich. ‘Maar er wordt nu aan gewerkt en dat is heel goed.’